Warning: count(): Parameter must be an array or an object that implements Countable in /libraries/cms/application/cms.php on line 471
Urodzili się... 8 lipca: Jerzy Kamas - Bibliotekarz Lubuski

Urodzili się... 8 lipca: Jerzy Kamas

JKSpokojny, wyważony, dający poczucie bezpieczeństwa. Każda z jego ról pozostaje w pamięci na długo. Jerzy Kamas.

Aktor teatralny i filmowy. Urodził się 8 lipca 1938 roku w Łodzi. Zmarł 23 sierpnia 2015 w Warszawie.
W 1961 roku ukończył Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Był aktorem łódzkiego Teatru Powszechnego 1959-1964), a potem Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1964-1968). Pod koniec lat 60. związał się z Warszawą, był w zespole Teatru Narodowego (1968-1971). Od 1971 roku występował w stołecznym Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza.

W teatrze i w filmie
Debiutował w Teatrze Ziemi Łódzkiej w 1957 roku rolą Kolegi w "Kowalu, pieniądzach i gwiazdach" Jerzego Szaniawskiego w reżyserii Stefanii Domańskiej. W latach 60. grał m.in. w repertuarze Szekspirowskim. Wcielił się w postać Romea w "Romeo i Julii" w reżyserii Romana Sykały (Teatr Powszechny w Łodzi, 1964)
"tworząc postać szekspirowskiego bohatera w sposób bardzo współczesny, rzec by można - wykorzystując nawet doświadczenia swoich rówieśników" - notowała Janina Zdanowicz ("Ekran" 1965, nr 39).
Za rolę tę otrzymał nagrodę na 2. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych. Zagrał również Makdufa w Makbecie w reżyserii Lidii Zamkow (Teatr im. Słowackiego w Krakowie, 1966).
"(...) człowieka do głębi uczciwego, bezkompromisowego, twardego dla siebie i innych, który nie lęka się nikogo i niczego (...)" - pisał Roman Szydłowski. - "Jest bohaterem pozytywnym 'Makbeta' i to bohaterem pozytywnym na miarę Szekspira" ("Trybuna Ludu" 1966, nr 27).
Aktorstwo Kamasa charakteryzowało się powściągliwością, umiarem w stosowaniu środków ekspresji, wewnętrznym skupieniem. Wielokrotnie udało mu się stworzyć postacie o dużej sile oddziaływania; intrygujące poprzez swoisty dystans, którymi je obdarzał. Kamas ma w dorobku wiele interesujących ról zarówno w repertuarze klasycznym, jak i współczesnym. Grał w przedstawieniach m.in.: Adama Hanuszkiewicza, Macieja Prusa, Janusza Warmińskiego. Należał do popularnych aktorów filmowych, zagrał w ponad 40 filmach. Uznanie przyniosła mu rola Stanisława Wokulskiego w serialu telewizyjnym "Lalka" wg powieści Bolesława Prusa w reżyserii Ryszarda Bera (1977). Nagrodę dla najlepszego aktora przyznaną na festiwalu w Gdyni otrzymał za rolę w kameralnym filmie Pawła Łozińskiego "Kratka" (1996). Wcielił się w postać samotnego emeryta Eugeniusza, który szuka zrozumienia i nawiązuje trudną przyjaźń z dziesięciolatkiem.
Na deskach teatralnych Kamas nadal tworzył ciekawe role, także te drugoplanowe. Był Carem w "Kordianie" Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (Teatr Powszechny w Warszawie, 1970), w warszawskim Teatrze Ateneum z powodzeniem wcielił się w postać Ojca Domingo w "Don Carlosie" Friedricha Schillera w reżyserii Macieja Prusa (1972) i Kurta w "Tańcu śmierci" Augusta Strindberga w reżyserii Jana Świderskiego i Zdzisława Tobiasza (1974). Był Trigorinem w "Mewie" Antoniego Czechowa w reżyserii Janusza Warmińskiego (1977), czy Robespierrem w "Śmierci Dantona" Georga Büchnera w reżyserii Kazimierza Kutza (1982). To

"Świetna, choć zbudowana ze szczupłego materiału (...) rola" - pisał o Robespierze Wojciech Natanson. - "Zapewne dziś patrzymy inaczej na 'apostoła rewolucyjnej cnoty'. Odniosłem wrażenie, że Kamas brał pod uwagę nowocześniejsze oświetlenie tej postaci, jakie zaproponowała Przybyszewska. Ale jest kunsztem aktora owo pogodzenie sprzecznych motywów działania. Posądzenie Dantona o sprzyjanie amnestii, lęk o przyćmienie własnej sławy, sadyzm, oportunizm" ("Życie Warszawy" 1982, nr 295).
W głównych rolach Kamas często interpretuje granych przez siebie bohaterów na przekór scenicznej tradycji. Jego tytułowy "Ryszard III" Szekspira w reżyserii Jana Maciejowskiego (Teatr Narodowy, 1969) to
"(...) anty-Ryszard: wysoki, przystojny, sympatyczny, pogodny, raczej liryczny i romantyczny (...)" - notował Stefan Polanica ("Słowo Powszechne" 1969, nr 112).
Z kolei Mac Majcher w "Operze za trzy grosze" Bertolta Brechta w reżyserii Maciejowskiego (Teatr Narodowy, 1970) to bohater znużony i zblazowany. W 1973 roku Kamas zagrał głównego protagonistę w Fantazym Słowackiego w przedstawieniu Prusa (Teatr Ateneum, 1973).
"(...) zaproponował Fantazego antytradycyjnego" - pisała Irena Bołtuć. - "Nie był ani egzaltowany, ani kabotyński, ani neurasteniczny, ani zniewieściały - przeciwnie - zagrał interesującego mężczyznę, światowca, bardziej intelektualistę niż poetę" ("Kultura" 1974, nr 5).
W innej inscenizacji Prusa "Gyubalu Wahazarze" Witkacego (Teatr Ateneum, 1973) wcielił się w postać Wahazara:
"(...) jego temperament nadaje tempo i wyznacza temperaturę całej inscenizacji" - notowała Irena Bołtuć. - "Jest dosłowny, gra tę rolę bez modnego w interpretacji sztuk Witkiewicza dystansu, nawet bez ironii, wydaje się jednak, iż to właśnie było zamierzeniem inscenizatora. Jego Wahazar jest groźny i okrutny, i naprawdę samotny" ("Kultura" 1973, nr 11).
Szczególne uznanie przyniosła Kamasowi rola Fryderyka w "Pornografii" Witolda Gombrowicza w reżyserii Andrzeja Pawłowskiego (Teatr Ateneum, 1983), otrzymał za nią nagrodę na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu.
"Cały smak tej postaci, zabawnej w dobrym guście, kryje się głównie w odrzuceniu pokusy jakiegokolwiek demonizmu" - pisała Barbara Osterloff. - "Bezwzględny reżyser ludzkich zachowań, 'wariat' wedle Witolda, jest niepozornym, nieśmiałym i wrażliwym panem, który zdaje się cały świat przepraszać za to, że żyje. Swoje perwersyjne pragnienia zdradza stopniowo, rozpada się krok za krokiem, rośnie w siłę w miarę sukcesów. I cierpi! Reżyserowanie zbliżenia młodych, jak akt twórczy, wiele go kosztuje, waha się, lęka. Jerzy Kamas daje swojemu bohaterowi całą gamę reakcji i zachowań" ("Teatr" 1984, nr 2).
Jak wielokrotnie zauważała krytyka, Kamas stara się nadawać granym przez siebie postaciom rys współczesności, taki był także np. Adolf w "Wierzycielach" Strindberga w reżyserii Warmińskiego (Teatr Ateneum, 1982). Często grał łagodnie, w sposób wyciszony, z wdziękiem a jednak, mimo dystansu, pokazywał podskórną ekspresję, jak w tytułowym carze "Pawle I" Dymitra Mereżkowskiego w reżyserii Krzysztofa Zaleskiego (Teatr Ateneum, 1989).

Aktor z powodzeniem wcielał się w postacie z utworów Tadeusza Konwickiego, na deskach Ateneum grał w "Małej Apokalipsie" w reżyserii Zaleskiego (1989) i "Czytadle" w reżyserii Roberta Glińskiego (1994), gdzie pokazał zgorzkniałego, warszawskiego włóczęgę (On).
"Kamas jest idealnym bohaterem tej prozy. Nie tylko 'Czytadła'. Można go sobie znakomicie wyobrazić jako bohatera także innych powieści Konwickiego" - notowała Elżbieta Sawicka. - "Jest taki jak trzeba, autoironiczny, czasem wyciszony, czasem rozedrgany, w dreszczach, gorączce i malignie" ("Rzeczpospolita" 1994, nr 25).
W ostatnich latach aktywności twórczej Kamas zagrał m.in.: Dorna w "Mewie" Czechowa w reżyserii Zbigniewa Brzozy (Teatr Studio w Warszawie, 2003), a na deskach Ateneum Kapłana w "Królu Edypie" Sofoklesa w reżyserii Gustawa Holoubka (2004), Marmieładowa w "Zbrodni i karze" według Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Barbary Sass (2006), Jovicia w "Szarańczy" Biljany Srbljanović w reżyserii Natalii Sołtysik (2008) i Oliviera de Sollar w "Namiętnościach" Isaaka Bashewisa Singera w inscenizacji Izabelli Cywińskiej (2009).

W telewizji
Aktor miał na swoim koncie także ponad sto ról w Teatrze Telewizji, z którym był związany od połowy lat 60. Grał tutaj w polskim repertuarze romantycznym, m.in. tytułowego Króla Agisa w dramacie Juliusza Słowackiego (1968, reż. Bronisław Dąbrowski). Był także Bogumiłem w "Bogumile i Barbarze" Marii Dąbrowskiej (1971, reż. Jan Świderski), Hrabią Wacławem w "Mężu i żonie" Aleksandra Fredry (1978, reż. Jan Świderski), Edgarem w "Kurce wodnej" Witkacego (1971, reż. Tadeusz Minc), Michałem w "Pierwszym dniu wolności" Leona Kruczkowskiego (1973, reż. Jan Bratkowski) i Tolem w "Skizie" Gabrieli Zapolskiej (1977, reż. Olga Lipińska). Wcielił się w tytułową rolę w "Don Juanie, czyli miłości do geometrii" Maxa Frischa (1971, reż. Jerzy Grzegorzewski), zagrał Tesmana w "Heddzie Gabler" Henryka Ibsena (1974, reż. Jan Świderski) i Solonego w słynnych "Trzech siostrach" Antoniego Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego (1974). Pracował z Tomaszem Zygadło, u którego zagrał m.in. tytułową rolę w "Kilku scenach z życia Glebowa" wg powieści Jurija Trifonowa (1984) i Petera Peeperkorna w "Wielkim Peeperkornie" na motywach "Czarodziejskiej góry" Tomasza Manna (1989). Od początku swojej kariery telewizyjnej z powodzeniem grał także w repertuarze komediowym i w kryminałach; w widowiskach przygotowanych w Teatrze Sensacji "Kobra" był m.in. Billem Hardingiem w "Jego dwóch żonach" Patricka Quentina (1974, reż. Stanisław Zaczyk) i Larry'm Cambellem w "Odwecie" Francisa Durbridge'a (1985, reż. Bogdan Augustyniak).
W latach 90. na małym ekranie stworzył m.in. postać Leona w "Kosmosie" Witolda Gombrowicza (1993, reż. Andrzej Pawłowski), Kostylewa w "Na dnie" Maksyma Gorkiego (1994, reż. Gustaw Holoubek) oraz Ike'a i Leonarda w "Innych czasach" Ronalda Harwooda (1995, reż. Tomasz Wiszniewski). Można go było oglądać jako Księdza Anzelma w "Beatryks Cenci" Juliusza Słowackiego (2001, reż. Jan Englert) i Lestera w "Sile komicznej" Alana Ayckbourna (2003, reż. Janusz Majewski).
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, wrzesień 2007; aktualizacja: sierpień 2015.

Odznaczenia i nagrody:
1965 - Nagroda za rolę Romea w "Romeo i Julii" Szekspira w reżyserii Romana Sykały w Teatrze Powszechnym w Łodzi na 2. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych;
1968 - Złota Odznaka Klubu Miłośników Teatru w Krakowie w dziedzinie upowszechniania sztuki teatralnej;
1978 - Złoty Krzyż Zasługi;
1979 - Nagroda Prezesa Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za całokształt współpracy z Telewizją Polską;
1984 - Nagroda za rolę Fryderyka w przedstawieniu "Pornografia" wg Witolda Gombrowicza w reżyserii Andrzeja Pawłowskiego w Teatrze Ateneum w Warszawie na 24. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
1985 - Medal 40-lecia PRL; Nagroda teatralna prezydenta miasta Warszawy za rolę Fryderyka w przedstawieniu "Pornografia" wg Witolda Gombrowicza w reżyserii Andrzeja Pawłowskiego w Teatrze Ateneum w Warszawie;
1988 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
1996 - Nagroda za pierwszoplanową rolę męską - za rolę Eugeniusza w filmie "Kratka" Pawła Łozińskiego na 21. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni;
1997 - Poznańskie Koziołki dla najlepszego aktora w konkursie krajowym, nagroda za rolę Eugeniusza w filmie "Kratka" Pawła Łozińskiego na 15. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym dla Dzieci w Poznaniu;
2003 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
Źródło: culture.pl

Przyjaciele o Kamasie:
Choć upłynęło już nieco czasu, to Wiktor Zborowski ze śmiercią przyjaciela nadal się nie pogodził. – Brakuje mi Jurka. Bardzo. Jak mało kogo. Śpij Przyjacielu i bądź spokojny, że nigdy Cię nie zapomnę – napisał aktor na swoim profilu społecznościowym.
Dyrekcja teatru Ateneum pożegnała aktora niniejszym wpisem: Drogi Panie Jerzy, Kochany Jurku! Trudno nam myśleć o Ateneum bez Twojej w nim obecności. Ostatnio zbyt często myślimy, że „TAM również musi być jakieś ATENEUM.” Dziś bardzo mocno chcemy w to wierzyć. Odpoczywaj w pokoju.
Źródło: telewizjarepublika.pl

Kamas o swoich rolach:
Przyznawał, że nie ma parcia na granie i nigdy nie przyjmował wszystkich ról, które mu proponowano.

- Różnie to bywa. Lubię mieć przekonanie do postaci, którą gram, wierzyć w sens jej zaistnienia na scenie – mówił w Życiu Warszawy.
Nie zależało mu też na sławie i nie zabiegał o popularność, choć przyznawał, że bycie aktorem niesie ze sobą pewne korzyści.
- Każdy chyba lubi stykać się z przejawami sympatii i życzliwości – mówił o ludziach, którzy rozpoznają go na ulicy. Wiedział jednak, że nie zawsze jest tak kolorowo. - Bywa jednak, że staje się to bardzo kłopotliwe. Nie jestem więc pewien, jakie są odczucia widzów, którzy obejrzeli już "Pornografię". Kto wie, czy mijając mnie na ulicy, ktoś nie pomyśli sobie o mnie: ach, to ten stary zbereźnik?

Źródło: film.wp.pl
fot. imdb.com

WOKULSKI I IZABELA: „Farewell miss iza farewell…” https://youtu.be/Qbb-IZ1Eclg

Opracowała: Agnieszka Sobiak