Warning: count(): Parameter must be an array or an object that implements Countable in /libraries/cms/application/cms.php on line 471
Jak korzystać z biblioteki cyfrowej – krok po kroku - Bibliotekarz Lubuski

Jak korzystać z biblioteki cyfrowej – krok po kroku

altBiblioteki cyfrowe stają się coraz bardziej powszechnym narzędziem udostępniania zasobów bibliotecznych. Nie jest jednak sprawą łatwą poruszanie się w gąszczu gromadzonych w nich materiałów. Różnorodność kolekcji, formatów plików, sposobów prezentacji, wyszukiwania mogą niejednego przyprawić o zawrót głowy. Nie taki jednak diabeł straszny! Wystarczy poznać podstawy działania wirtualnych książnic, by następnie cieszyć się ich funkcjonalnością.

W zasadzie biblioteki cyfrowe w swojej konstrukcji niewiele różnią się od funkcjonowania książnic tradycyjnych. Tak jak każda biblioteka, również jej cyfrowy odpowiednik posiada własny katalog, magazyn zbiorów i zorganizowane formy udostępniania. Z jej zbiorów mogą korzystać użytkownicy z każdego zakątka świata, o każdej godzinie dnia i nocy. Jedyny warunek do spełnienia to dostęp do internetu.

W niniejszym poradniku zaprezentujemy podstawy poruszania się po polskich bibliotekach cyfrowych budowanych w oparciu o system zwany dLibra. Za przykład posłuży nam Zielonogórska Biblioteka Cyfrowa (zbc.uz.zgora.pl).

Wyszukiwanie
Najważniejszym elementem każdej biblioteki cyfrowej jest wyszukiwarka zasobów. Po wejściu na wspomnianą stronę ujrzymy ją w centralnej części. Pozwala ona wyszukiwać dokumenty według różnych indeksów. Najważniejsze to indeksy tytułowe, twórców i słów kluczowych. Domyślnie wyszukiwarka wyszukuje we wszystkich indeksach, co może spowodować zwrot wielu wyników, nie zawsze trafionych. Aby zawęzić zakres wyszukiwania, należy rozwinąć trzecie okno od lewej strony, bezpośrednio pod oknem wyszukiwarki i wybrać odpowiedni indeks.

Ćwiczenie 1: Wpisując frazę „Pro Libris” w okno wyszukiwarki i wybierając zarazem opcję wyszukiwania „wszędzie”, otrzymamy listę publikacji, które dane wyrażenie zawierają zarówno w tytule, słowach kluczowych, treści i in. Jeśli wyszukiwanie ograniczymy wyłącznie do tytułu, otrzymamy wykaz dostępnych numerów pisma „Pro Libris”. Pod tą nazwą działa również biblioteczne wydawnictwo. Wybierając indeks „wydawca”, dotrzemy do publikacji przez nie wydanych.

Wyszukiwarka oferuje również bardziej zawansowane możliwość eksploracji cyfrowych zasobów poprzez łączenie poszczególnych wyrażeń.


Ćwiczenie 2: Wyszukujemy w ZBC publikacje autorstwa Hieronima Szczegóły na temat Zielonej Góry. Zaczynamy od wybrania opcji „wyszukiwanie zaawansowane”. Aby dotrzeć do interesujących nas materiałów, najlepiej będzie połączyć nazwisko autora ze wspomnianą tematyką. Wybieramy indeks „autor” i wpisujemy wyrażenie „Hieronim Szczegóła”. Zaznaczamy operator „AND” (z angielskiego „i”), następnie w indeksie „temat i słowa kluczowe” wpisujemy „Zielona Góra”. Efektem operacji będzie odsyłacz do książki na temat historii miasta autorstwa wymienionego historyka.

Oprócz zaprezentowanych technik wyszukiwania dLibra udostępnia również funkcję wyszukiwania wewnątrz tekstu publikacji. Trzeba jednak pamiętać, iż technika ta nie jest dostępna w przypadku rękopisów oraz czcionki gotyckiej charakterystycznej dla dawnych druków niemieckich.
Federacja Bibliotek Cyfrowych umożliwia nam natomiast wyszukiwanie w zasobach większości polskich bibliotek cyfrowych. Pełni ona rolę centralnego „katalogu” bibliotecznego z dostępem do ponad 800 tys. dokumentów.

Jeśli zechcemy przejrzeć jedynie zasoby biblioteki bez formułowania konkretnych zapytań, możemy to zrobić przy pomocy menu „Biblioteka”. Zgromadzone publikacje sklasyfikowane są według kilku kolekcji głównych (dziedzictwo kulturowe, habilitacje i doktoraty, nauka i dydaktyka, regionalna), a w ich obrębie podkolekcji szczegółowych (ich lista rozwija się po kliknięciu nazwy kolekcji głównej).


Przykład: Aby przejrzeć wszystkie czasopisma regionalne zgromadzone w ZBC, należy wybrać kolekcję główną „Regionalia”, następnie „Czasopisma regionalne”. W celu uzyskania alfabetycznego wykazu wystarczy w menu „Kolekcja” kliknąć link „Lista publikacji”.

Wyświetlanie

Powszechnie stosowanym sposobem zapisu dokumentów udostępnianych przez polskie biblioteki cyfrowe jest format DjVu. Pliki tego typu zachowują dobrą jakość zeskanowanego dokumentu, a zarazem małą objętość na dysku.

Po dotarciu do poszukiwanej publikacji wybieramy opcję „treść” z menu lub „pokaż treść!”, klikając na link pod ikonką dokumentu. Na ekranie monitora pojawi się prośba o wybranie sposobu wyświetlenia dokumentu. Mamy dwie możliwości. Pierwsza z nich wymaga zainstalowania odpowiedniej wtyczki do naszej przeglądarki, którą możemy pobrać ze strony internetowej producenta (www.djvu.com.pl/download/DjVuBrowserPlugin.exe). Druga możliwość to korzystanie z wbudowanej przeglądarki. Należy jednak zaznaczyć, iż oferuje ona mniejsze możliwości niż przeglądarka zaawansowana. Aby wyświetlić treść za pomocą wbudowanego appletu DjVu, konieczne jest zainstalowanie wirtualnej maszyny Javy. Dostępna jest ona bezpłatnie do pobrania na oficjalnej stronie producenta (www.java.com). Po zainstalowaniu niezbędnych aplikacji możemy wreszcie wyświetlić treść dokumentu. Zaleca się przeglądanie skanów, wykorzystując zainstalowaną wtyczkę (pierwsza opcja). Po wyświetleniu dokumentu interfejs (niniejsza instrukcja dotyczy polskojęzycznej wersji aplikacji) oferuje nam kilka możliwości: skalowanie całości lub fragmentów dokumentu, zapis dokumentu na dysku swojego komputera (o ile nie jest zabezpieczony przed kopiowaniem), wyszukiwanie wewnątrztekstowe oraz wydruk. Po kliknięciu prawym przyciskiem myszy w treść dokumentu rozwinie się menu, które oferuje dodatkowe opcje zapisu („zapisz jako…”), a także możliwość eksportu dokumentu do pliku graficznego (bmp) oraz druk.


Ćwiczenie 3: W formacie DjVu w ZBC dostępna jest m.in. pozycja „Geschichte der Stadt Freystadt” Carla Waltera. Po jej wyświetleniu dostępnych mamy 230 skanów. Skan 3 zawiera portret autora. Możemy go skopiować, stosując zaznaczenie. Prawym przyciskiem myszki klikamy w treść skanu, wybieramy „Zaznaczenie”, a następnie „Zaznacz obszar”. Trzymając lewy przycisk, zaznaczamy myszką interesujący nas obszar. Ponownie prawym przyciskiem myszki wybieramy „Kopiuj do schowka”. Za pomocą opcji „wklej” (ctr+v) możemy obraz skopiować np. do edytora tekstu.

Spora liczba publikacji udostępniana jest również w popularnym formacie PDF. W celu przeglądania tego typu dokumentów niezbędna jest instalacja darmowej aplikacji, np. Adobe Reader. Również w tym wypadku dokument lub jego fragmenty możemy kopiować, zapisywać na dysku lub drukować.

Ćwiczenie 4: Jako przykład posłuży nam książka „W służbie władzy czy społeczeństwa? Wybrane problemy kultury i nauki na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1989”, która dostępna jest w formacie PDF. Do odczytu pliku wykorzystamy program Adobe Reader. Aplikacja umożliwia szybkie wyszukiwanie wewnątrz tekstu. Po wyświetleniu w oknie wyszukiwarki umieszczonej na górnym pasku (po prawej stronie) wpisujemy interesujące nas hasło, np. „Zielona Góra”. Program wskaże nam fragmenty w tekście, gdzie dane wyrażenie występuje. Dostęp do bardziej zaawansowanych funkcji wyszukiwania uzyskamy, klikając ikonkę „lornetki” umieszczoną na lewym pasku.

Zaprezentowane powyżej wskazówki stanowią jedynie podstawowe informacje dotyczące korzystania z polskich bibliotek cyfrowych. Wszelkie pytania odnośnie poruszania się w ich środowisku prosimy kierować na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..


dr Dawid Kotlarek
WiMBP im. C. Norwida w Zielonej Górze