Jan Baumgart – wybitny bibliotekarz, organizator, dydaktyk i naukowiec. Przypominamy jego sylwetkę

Szczegóły

Utworzono: środa, 08, lipiec 2020 06:08

Odsłony: 1414

17 sierpnia 2019 roku minęła 30. rocznica śmierci Jana Baumgarta. Z tej okazji chcemy naświetlić zasługi oraz wszechstronną działalność biblioteczną człowieka, który zapisał się trwale na kartach historii bibliotekarstwa polskiego.

Jan Alojzy Baugmart urodził się 3 marca 1904 roku w Wudzynku na Pomorzu, gdzie jego ojciec posiadał gospodarstwo rolne. Pierwszy stopień edukacji otrzymał we wsi rodzinnej, uczęszczając do szkoły czteroletniej. W pobliskim Chełmnie ukończył Państwowe Gimnazjum Klasyczne. Jako gimnazjalista należał do filomackiego Towarzystwa Tomasza Zana, w którym skupiała się niemal połowa wszystkich filomatów pomorskich. Studiował na Uniwersytecie Poznańskim, uzyskując w 1928 roku tytuł magistra filozofii wzakresie historii i języka niemieckiego. W trakcie nauki na wyższej uczelni wstąpił do Korporacji Akademickiej Baltia. Wkrótce został mianowany prezesem Baltii na lata 1926-27. W tym okresie delegowany był na 7. Zjazd Polskich Korporacji Akademickich, przygotował uroczystości pięciolecia jej istnienia, współorganizował spotkania, pisał referaty. Po ukończeniu studiów Jan Baugmart rozpoczął pracę jako archiwista wArchiwum Państwowym w Bydgoszczy. W kolejnych latach pracował jako nauczyciel w gimnazjach w Grodzisku, Koźminie oraz w Seminarium Nauczycielskim w Tucholi. W 1932 roku otrzymał dyplom nauczyciela szkół średnich w zakresie historii i języka niemieckiego (w 1945 roku uzyskał na Uniwersytecie Poznańskim stopień doktora z historii i bibliologii, 12 lat później zdobył tytuł docenta, a w 1972 roku został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego). 1 grudnia 1931 roku Jan Baumgart związał się już do końca życia z pracą na rzecz bibliotekarstwa. Zatrudnił się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu. Przystąpił do egzaminu państwowego na stanowisko bibliotekarza w hierarchii służby państwowej. W 1937 roku objął funkcję kierownika Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Stał się również zaangażowanym członkiem Związku Bibliotekarzy Polskich. Jako bibliotekarz naukowy recenzował publikacje niemieckojęzyczne z zakresu bibliotekarstwa, umieszczane w„Przeglądzie Bibliotecznym”. Przybliżał w ten sposób polskim odbiorcom artykuły z najbardziej znanych, fachowych czasopism niemieckich (np. „Zentralblatt fur Bibliothekswesen“). W latach drugiej wojny światowej Baumgart parokrotnie przerywał pracę zawodową. Najpierw uczestniczył w kampanii wrześniowej w 70. pułku piechoty. W 1939 roku, wkrótce po powrocie do Biblioteki Uniwersyteckiej, trafił do obozu na Głównej. Po miesiącu wznowił pracę wBibliotece. W 1941 roku z powodu odmowy podpisania volkslisty (listy niemieckiej) został wysiedlony z Poznania do Generalnego Gubernatorstwa. Osiedlił się w Krakowie i podjął pracę w Bibliotece Jagiellońskiej (Staatsbibliothek) wczytelni głównej i w pionie informacji bibliograficznej. W 1944 roku Baumgart został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Płaszowie. Po trzech miesiącach ciężkich prac fizycznych powrócił do Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie pracował do sierpnia 1944 roku. Podczas okupacji Jan Baumgart niejednokrotnie udowodnił swoją patriotyczną postawą, że losy ojczyzny oraz Polaków są mu bliskie. Aktywnie uczestniczył w organizowanych w magazynach Biblioteki Jagiellońskiej tajnych zebraniach bibliotekarzy. Przygotowywał referaty dotyczące wizji rozwoju i odbudowy bibliotek po zakończeniu wojny. Pilotował też akcję nielegalnego udostępniania Polakom zbiorów do celów naukowych i dydaktycznych. Dla przykładu – umożliwiał studentom i pracownikom Podziemnej Państwowej Szkoły Technicznej Górniczo-Hutniczo-Mierniczej korzystanie z resztek ocalałego księgozbioru Akademii Górniczo-Hutniczej. Tuż przed zakończeniem wojny Baumgart po wrócił do Poznania, aby reaktywować funkcjonowanie tamtejszej Biblioteki Uniwersyteckiej. Nadzorował remont budynku, sprawował pieczę nad uporządkowaniem zbiorów, szkolił nowych pracowników. W wyniku tych starań, 1 października 1946 roku Biblioteka Uniwersytecka rozpoczęła ponownie swoją działalność. Dzięki jego staraniom odbudowano również i udostępniono Bibliotekę Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1945-1947 Baumgart aktywnie działał w Kole Poznańskiego Związku Bibliotekarzy Polskich. Prezentował tam referaty dotyczące losów księgozbiorów bibliotek wielkopolskich w latach okupacji. Uczestniczył również w Zebraniach Delegatów Kół Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich. W tym też czasie dał się poznać jako wybitny bibliograf historii polskiej. Opublikował w formie skryptu Naukę o bibliografii. Recenzował „Przewodnik Bibliograficzny”. Na Konferencji Towarzystw Naukowych wKrakowie wygłosił referat „Polska bibliografia historyczna”. Dzięki jego wkładowi wprace nad bieżącą bibliografią historyczną wydano w latach 1948-1969 osiemnaście tomów Bibliografii historii polskiej, obejmującej okres 1944-1967. Jako pracownik Instytutu Historii PAN był inicjatorem i redaktorem tego dzieła. Współpracował również z Komisją Bibliograficzną Comite International des Sciences Historiques w Paryżu, sporządzając zestawienia polskiego piśmiennictwa historycznego w latach 1947-1973. 2 stycznia 1948 roku Baumgart powrócił do Krakowa, obejmując w Bibliotece Jagiellońskiej funkcję zastępcy dyrektora. Był to okres tytanicznej pracy. Należało wyremontować i przystosować z powrotem do celów bibliotecznych pomieszczenia zaadaptowane przez okupanta na biura. W magazynach zalegały książki przeniesione z Kolegium Większego i Kolegium Nowodworskiego przy ul. św. Anny, księgozbiory Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności, Biblioteki Akademii Górniczo-Hutniczej, Centralnej Biblioteki Pedagogicznej, księgozbiór Czytelni Głównej UJ oraz książki z prywatnych kolekcji profesorskich. Uporządkowanie tego molochu wymagało wszechstronnej wiedzy bibliotecznej, wybitnych zdolności organizacyjnych, jak i umiejętności współpracy z podwładnymi. Z obowiązków tych Baumgart wywiązywał się znakomicie. 1 września 1955 roku otrzymał nominację ministra resortowego na stanowisko dyrektora. Piastował tę funkcję 19 lat. Zaraz po objęciu posady opracował projekt rozbudowy biblioteki. Plan ten zrealizowano w latach 1961-1963 jako wkład w przygotowania do jubileuszu 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Za rządów Baumgarta rozszerzeniu uległa dotychczasowa struktura biblioteki. Znacząco rozbudowano oddziały zbiorów specjalnych, które pełniły rolę wizytówki naukowej. Szczególną troską objęto szkolenie zawodowe bibliotekarzy oraz ich naukowe przygotowanie. Pod koniec lat 60. Baumgart zorganizował i kierował Międzywydziałowym Studium Bibliotekoznawstwa UJ, przyczynił się również do utworzenia Zakładu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Instytutu Filologii Polskiej UJ, gdzie jako już emerytowany profesor prowadził wykłady. Uczestniczył też w komisjach egzaminacyjnych (podczas egzaminów dla kandydatów do państwowej służby bibliotecznej, egzaminów praktyk międzybibliotecznych oraz egzaminów dla bibliotekarzy dyplomowanych). Baumgart był doświadczonym i zaangażowanym pedagogiem. Po wojnie, jeszcze w latach 40., wykładał bibliografię i bibliotekarstwo na kursach bibliotekarskich w Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu. Prowadził wykłady z bibliografii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego oraz na Ogólnopolskim Kursie Bibliotekarskim Dokształcającym (obok takich specjalistów jak profesor Aleksander Birkenmajer czy Aleksander Gieysztor). W latach 1949-1951 wykładał bibliotekarstwo na Wydziale Społeczno-Oświatowym Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Krakowie. Naukę o książce prezentował w okresie 1951-1953 na Wydziale Filologicznym i Historycznym UJ. Pole zainteresowań Jana Baumgarta obejmowało nie tylko działalność biblioteczną, naukową czy dydaktyczną, ale również czynne uczestnictwo w sprawach organizacyjnych bibliotekarstwa polskiego. W latach 1953-1974 wizytował biblioteki uczelniane. Sporządzał sprawozdania z ich funkcjonowania, organizacji oraz kwalifi- WOKOL DZIECI I MLODZIEZY kacji pracowników, proponował reformy odpowiadające nowym wyzwaniom. Brał udział wKomisji Bibliotekarsko-Księgoznawczej Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, w Komisji Bibliotekoznawczej Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, w Komisji Bibliotekarsko-Bibliograficznej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, w Komisji ds. Bibliotek Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz w Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla Bibliotekarzy Dyplomowanych przy Ministrze Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. Jako społecznik zaangażował się w prace mające na celu transformację Związku Bibliotekarzy Polskich w Związek Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, a następnie w Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, gdzie w okresie 1966-1969 piastował funkcję przewodniczącego. Reprezentował Stowarzyszenie na forum międzynarodowym, uczestnicząc w spotkaniach International Federation of Library Association (IFLA) w Toronto, Frankfurcie nad Menem, Kopenhadze, Moskwie, Budapeszcie oraz Grenoble. Za swoją tytaniczną pracę, sumienność, zaangażowanie i odpowiedzialność w wykonywaniu zadań był wielokrotnie odznaczany i wyróżniany. Otrzymał m.in. nagrodę Min. Oświaty i Szkolnictwa Wyższego 2. stopnia, nagrodę Min. Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Technicznego 2. stopnia, nagrodę Min. Kultury i Sztuki, Krzyż Kawalerski Odrodzenia Polski, Brązowy Medal za Zasługi dla Obronności Kraju, Zasłużony Działacz Kultury, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Nagrodę 1. stopnia im. Heleny Radlińskiej oraz Honorowe Członkostwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Jan Baumgart zmarł w Krakowie 17 sierpnia 1989 roku. Jego działalność bibliotekarską, organizacyjną, dydaktyczną i naukową cechowało całkowite poświęcenie i oddanie. Pełnił swoje obowiązki z wielką gorliwością i pasją. W trakcie długoletniej kariery był wysoko ceniony jako wybitny naukowiec, dydaktyk i niekwestionowany autorytet w sprawach organizacyjnych bibliotekarstwa polskiego, dlatego w 30. rocznicę śmierci warto wspomnieć jego sylwetkę i dokonania.

Barbara Juszczak

Jolanta Patan